Uit onderzoek blijkt dat fietsongevallen bij ouderen voornamelijk ‘enkelvoudig’ zijn. Bij dit soort ongevallen zijn er geen andere verkeersdeelnemers betrokken. Vaak is er sprake van een botsing met een object, een val zonder botsing (uitglijden) of vallen tijdens op- en afstappen.
Fietsen is belangrijk voor iedereen en zeker op latere leeftijd. Voor oudere fietsers is fietsen meer dan alleen een vervoersmiddel en wordt fietsen geassocieerd met heel veel positieve gevoelens van vrijheid, genieten, mooie herinneringen, bewegen en samen zijn.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Tour de Force zien de ouderen graag zo lang mogelijk (veilig) fietsen en zoeken tijdens de Battle of Concepts een antwoord op de vraag: Hoe worden ouderen en wegbeheerders bewuster van het risico van ‘enkelvoudige fietsongevallen’ en welke maatregelen kunnen genomen worden om ze te voorkomen? Bekijk de challenge hier terug.
“Uit onderzoek blijkt dat veel fietsers zich nog niet bewust zijn van het risico op enkelvoudige ongevallen. Een groot deel van de fietsers denkt dat de meeste fietsers die door een ongeval in het ziekenhuis belanden, slachtoffer zijn van een aanrijding met een motorvoertuig. In werkelijkheid is het grootste deel van de fietsslachtoffers die in het ziekenhuis worden opgenomen slachtoffer van een enkelvoudig fietsongeval. Naast ander leed kan ernstig letsel ervoor zorgen dat ouderen niet meer kunnen fietsen en niet meer van de voordelen kunnen genieten. Het is daarom goed dat er met deze prijsvraag wordt gezocht naar mogelijkheden om fietsers bewuster te maken van de risico’s en mogelijke oplossingen.” Jurylid Paul Schepers (SWOV).
In totaal zijn er 69 uiteenlopende en uiterst creatieve concepten aangeleverd. De leeftijd van de deelnemers varieert van 19 tot 76 jaar, de gemiddelde leeftijd bedraagt 33 jaar. Het is mooi om te zien dat jong en oud zich geroepen voelen om enkelvoudige fietsongevallen onder ouderen te voorkomen.
De juryleden van het Kenniscentrum Sport en Bewegen, Tour de Force, Rijkswaterstaat, Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), CROW en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hebben uit de 69 inzendingen een selectie gemaakt op basis van onderstaande criteria:
Daarnaast is ook gekeken hoe de concepten verschillende doelgroepen met elkaar in contact brengen, want samen werken we het best aan oplossingen.
Ondanks een grote diversiteit aan concepten is het duidelijk dat deze grotendeels ingaan op twee aspecten:
Onder infrastructurele oplossingen vallen onder andere een Nationaal Meldpunt voor het melden van (bijna) ongevallen en gevaarlijke situaties, het (meer) gebruiken van waarschuwingsborden en markeringen op fietspaden, een snelheidslimiet op fietspaden en het realiseren van senior vriendelijke fietsroutes, ofwel “relaxte fietsroutes”. Onder gedragsbeïnvloeding vallen onder andere het aanbieden van cursussen, (fiets)checklist als stappenplan, prominentere rol van verzekeraars bij het gratis uitgeven van een fietshelm en no-claim regeling, en jong en oud met elkaar verbinden met behulp van spellen, filmpjes, kaarten, sleutelhangers en stickers op de fiets.
Daarnaast zijn er enkele alternatieve benamingen voor ‘enkelvoudige fietsongevallen’ bedacht. De smaken hierin zijn: eenzelvige fietsongelukken, FietsVoorVal, solo fietsongelukken, (individueel) inschattingsfoutje, eigenval, fietsgevalletje solo. De jury vindt de term solo fietsongelukken het meest passend en herkenbaar.
Van de in totaal 69 concepten is er door de jury uiteindelijk een top vijf opgesteld. Deze top vijf is als volgt:
Wessel Kruijer, Sociaal Cultureel Ondernemer, heeft met zijn concept “Beren op de weg” de Battle of Concepts - het voorkomen van enkelvoudige fietsongevallen onder oudere fietsers - gewonnen!
‘Beren op de Weg’ is een voorstel voor interventies waarbij ouderen en jongeren met elkaar in gesprek komen. Fietsers, jong en oud, kijken verschillend naar de situaties die zij tegenkomen onderweg. Ouderen kunnen beren op de weg zien, waar de jongeren helemaal geen risico’s zien. “Herken jij de beren op de weg?” Ouderen worden aangemoedigd gevaren te leren herkennen en overwinnen. De mensen om hen heen realiseren zich wat de risico’s voor ouderen zijn en houden daar onderweg meer rekening mee; houden wat meer afstand en geven ruimte. Kennissen en familie kunnen de ouderen daarbij wijzen op de mogelijkheden tot veilig fietsen, bijvoorbeeld op de website van Doortrappen: www.doortrappen.nl.
De jury ziet in het leuke, originele en ludieke concept een heldere probleemanalyse en een interessante koppeling met jongeren. Het concept past binnen de Doortrappen filosofie. Het gebruik van de term ‘beren’ zorgt ervoor dat de problematiek op een vriendelijke manier wordt verbonden aan de positieve aspecten als trots en vitaliteit.
"Verlies van spiermassa wordt vaak beschouwd als een onvermijdelijk gevolg van veroudering, maar blijkt voor een groot deel te zijn toe te schrijven aan een inactieve levensstijl. Zelfs op hoge leeftijd kan het verhogen van de dagelijkse hoeveelheid fysieke activiteit en specifieke krachttraining 40% meer spierkracht opleveren, naast verbetering van coördinatie en het loopvermogen van je lichaam, waardoor de kans op vallen kleiner wordt. Kenniscentrum Sport en Bewegen denkt vanuit deze expertise graag mee met de professional die betrokken is bij het voorkomen van enkelvoudige fietsongevallen bij ouderen." Jurylid Shane ter Hennepe (Kenniscentrum Sport en Bewegen).
Op de tweede plaats is geëindigd Industrieel Product Ontwerper Martin van Baaren met het concept ‘Fietscheck’. De Fietscheck is een cadeaubon (cheque), gericht op het stimuleren van veilig fietsen onder ouderen. De Fietscheck creëert een laagdrempelige ontmoetingsplek waarin fietsen, bewegen en ontmoetingen centraal staan. De bon bevat een leuke dagactiviteit op de fiets en een fiets-APK-check. Hiermee wordt het gesprek over veilig fietsen gestart op een leuke en toegankelijke manier, zowel onder bezorgde familieleden als ouderen onderling.
De jury vindt het een leuk en sympathiek concept en juicht de koppeling tussen eenzaamheid en het programma Doortrappen toe. Ook de alternatieve term voor enkelvoudige fietsongevallen ‘inschattingsfoutje’ wordt erg gewaardeerd. Er zitten veel elementen in het concept waar iets mee gedaan kan worden en daarom verdient het dan ook een mooie tweede plaats.
“We willen graag de verbinding zoeken met andere partijen op het thema veilige mobiliteit ouderen, omdat er vaak een sociale component aan zit. Zo stimuleert het programma Doortrappen lokale bijeenkomsten die ouderen niet alleen handvatten bieden voor veilig fietsen, maar ook gezelligheid. In mei heeft het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zich verbonden aan de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid.” Jurylid Reinoud Nägele (Rijkswaterstaat Water Verkeer en Leefomgeving).
Oncologieverpleegkundige Jacqueline Juliette Versteeg heeft met haar concept ‘Bewustwording op macroniveau’ een welverdiende derde plaats bemachtigd. Onderdeel van verkeerseducatie is het bewuster maken van jongeren van de gevaren op de weg voor ouderen. Zij stelt voor dat schoolgaande kinderen in gesprek gaan met hun oma, opa, tante en/of oom over enkelvoudige fietsincidenten en daarin verschillende standpunten meenemen die vooraf zijn besproken in de klas. Het gesprek wordt door de leerling verwerkt in een verslag. Uit de bundeling van verslagen wordt gekeken of er nieuwe ideeën zijn ontstaan die tot een nieuwe schoolproject zouden kunnen leiden.
De jury vindt dat over het concept goed is nagedacht. Het inzetten van kleinkinderen in bewustwording van ouderen wordt als groot pluspunt gezien. Een koppeling zou wellicht kunnen worden gemaakt met interventies van bijvoorbeeld TeamAlert en Veilig Verkeer Nederland (VVN). Ook zou dit concept wellicht een plek kunnen vinden binnen bestaande vakken op scholen in plaats van daar iets nieuws voor te laten moeten organiseren door de scholen.
“Een sympathiek idee om het in een schoolvak als opdracht onder te brengen. Zo kan er aan twee kanten bewustwording ontstaan door het onderwerp bespreekbaar te maken in de eigen sociale kring. Een opdracht geeft het ook een serieus karakter en door het passend te maken voor een bestaand vak overvragen we de scholen hopelijk niet.” jurylid Wendy Engelberts, ministerie van Infrastructuuur en Waterstaat.
Nienke Eeltink, Projectmanager, en Tessa Leferink, mobiliteitsadviseur, zijn met hun concept ‘Maak een punt’ op de vierde plaats geëindigd. In het concept wordt een nieuwe term geïntroduceerd voor enkelvoudige fietsongelukken: solo fietsongelukken. Daaromheen hebben zij interventies bedacht die kunnen worden ingezet door wegbeheerders en passen binnen het programma Doortrappen.
Volgens de jury is er een goede analyse gedaan, is het concept leuk vormgegeven en bevat het een overzichtelijke kosten-batenanalyse. Er is goed nagedacht over hoe de fietsers en de wegbeheerder samen oplossingen kunnen bespreken. De term solo fietsongeluk vindt de jury passend en herkenbaar. Dat is mogelijk een verbetering op de vakterm ‘enkelvoudig fietsongeval’ die nog nauwelijks bekend blijkt te zijn bij een breder publiek.
“Fietsende ouderen blijven langer fit, zelfstandig en zijn minder eenzaam. We willen dat ouderen niet afstappen maar veilig dóórtrappen.” Jurylid Hugo van der Steenhoven (Tour de Force).
Bas Brilman en Iris van den Nieuwenhuizen zijn op een prachtige vijfde plaats geëindigd met hun idee: de Rappelrand. Zij willen dat fietsers rustig kunnen blijven fietsen, maar dat ze geattendeerd worden op de gevaren die enkelvoudige fietsongevallen veroorzaken. Het niet opvallen van stoepranden zien zij als de grootste veroorzaker van enkelvoudige fietsongevallen. Deze willen zij dus meer laten opvallen door het plaatsten van een rappelrand: een gekartelde streep tussen het wegdek en de stoepranden in, die ervoor moet zorgen dat fietsers niet te dicht tegen de stoeprand aan gaan fietsen. Deze extra wegmarkering wordt tien centimeter van de stoeprand op het wegdek geplaatst.
De jury geeft aan dat er reeds meerdere oplossingen voor trottoirbanden bestaan, maar zien de rappelrand als een welkome toevoeging, die evenwel nader onderzoek behoeft. Zij benadrukken dat het wegnemen van trottoirbanden naast fietspaden de voorkeur heeft.
“Goede en duidelijke markering op fietspaden levert een bijdrage aan het voorkomen van enkelvoudige fietsongevallen.” Jurylid Robert Hulshof (CROW).
Deze vijf winnende concepten sprongen eruit. Maar zeker niet alleen de winnaars hadden goede ideeën! Alle concepten zijn uitgebreid bekeken en alle ideeën die haalbaar zijn of misschien haalbaar te maken zijn, worden door de jury meegenomen in hun eigen activiteitenplannen of gedeeld met partners. Het is niet zo dat de plannen van de winnaar(s) of van anderen automatisch worden uitgevoerd, maar we onderzoeken wat we waar en door welke partner een plek kunnen geven.
Op 10 september organiseert Tour de Force een kennis café over enkelvoudige fietsongevallen, met presentaties van onderzoekers en deskundigen over oorzaken en oplossingen. Prijswinnaars worden uitgenodigd om hun concepten te pitchen. Houd voor meer informatie de website www.fietsberaad.nl in de gaten.
Alle inzendingen zijn met veel plezier gelezen. De ideeën geven allen op hun eigen manier inspiratie.
